สมัยกรุงรัตนโกสินทร์
รัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พ.ศ. ๒๓๖๗ - พ.ศ. ๒๓๙๔
การประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก
การประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในสมัยรัชกาลที่ ๓ นั้น
มิได้มีรายละเอียดอย่างครั้งรัชกาลที่ ๒ เพียงแต่กล่าวว่า
“จัดการพิธีบรมราชาภิเษก เถลิงถวัลยราชสมบัติ
โดยเยี่ยงอย่างบรรพราชประเพณีสืบๆ มา...”
มิได้มีรายละเอียดอย่างครั้งรัชกาลที่ ๒ เพียงแต่กล่าวว่า
“จัดการพิธีบรมราชาภิเษก เถลิงถวัลยราชสมบัติ
โดยเยี่ยงอย่างบรรพราชประเพณีสืบๆ มา...”
การประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก
การประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกในสมัยรัชกาลที่ ๓ นั้น
มิได้มีรายละเอียดอย่างครั้งรัชกาลที่ ๒ เพียงแต่กล่าวว่า
“จัดการพิธีบรมราชาภิเษก เถลิงถวัลยราชสมบัติ
โดยเยี่ยงอย่างบรรพราชประเพณีสืบๆ มา...”๑
- พระโหราคำนวณพระฤกษ์ แล้วตั้งการพิธีสงฆ์ พิธีพราหมณ์
- พระสงฆ์เจริญพระปริตรพุทธมนต์ ๓ วัน
- เมื่อถึงวันพระราชพิธีได้พระฤกษ์สรงน้ำมูรธาภิเษก พระเต้าปทุมนิมิตร แล้วผลัดเครื่องสีแดง เสด็จขึ้นประทับตั่งอัฐทิศรับน้ำกลศ น้ำสังข์ทั้ง ๘ ทิศ
- เสด็จประทับพระที่นั่งภัทรบิฐ รับพระสุพรรณบัฏ เครื่องราชกกุธภัณฑ์ เครื่องราชูปโภค เครื่องอัษฎาวุธต่างๆ และราชสมบัติ
- เสด็จขึ้นพระมหามณเฑียรปรนนิบัติพระสงฆ์ฉันแล้วถวายเครื่องไทยธรรม
- เสด็จออกพระที่นั่งจักรพรรดิพิมานประทับพระราชบัลลังก์ภายใต้พระนพปฎลมหาเศวตฉัตร ข้าราชการเข้าเฝ้ากราบถวายบังคม เจ้าพระยาที่สมุหนายก สมุหกลาโหม และเจ้าพระยาจตุสดมภ์ กราบทูลถวายสรรพสิ่งทั้งปวงตามที่ในตำแหน่งราชการ ทรงปฏิสันถารโดยสมควรแล้ว เสด็จขึ้นข้างในประทับพระที่นั่งภัทรบิฐ ท้าวสมศักดิ์ (คุณมณี)๒ กราบบังคมทูลถวายสิบสองพระกำนัล และสรรพสิ่งของต่างๆ ฝ่ายใน แล้วเสด็จขึ้นพระมหามณเฑียร พระบรมวงศ์เธอผู้ใหญ่ได้ถวายดอกหมากทองคำ ท้าวทรงกันดาลถวายกุญแจ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จไปข้างใน ทรงโปรยดอกพิกุลทอง พิกุลเงิน และเงินสลึงตามทางเสด็จพระราชดำเนินจนถึงพระที่นั่ง
ดุสิตมหาปราสาท ถวายบังคมพระบรมศพ สดับปกรณ์แล้วเสด็จกลับ ทรงโปรยดอกพิกุลทอง พิกุลเงินมาตามทางข้างใน เสด็จยังพระมหามณเฑียร เป็นอันเสร็จการพระราชพิธี - เวียนเทียนสมโภชพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน
- รุ่งขึ้นพระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย พร้อมกันถือน้ำพิพัฒน์สัตยา ถวายตัวเป็นข้าทำราชการฉลองพระเดชพระคุณต่อไป
- จากนั้นได้มีการเสด็จเลียบพระนครโดยกระบวนพยุหยาตราสถลมารค เพื่อให้ราษฎรได้ชื่นชมพระบารมี
๑ พระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๓ เล่ม ๑, เจ้าพระยาทิพากรวงศ์ องค์การค้าคุรุสภา, ๒๕๐๔ หน้า ๓-๔
๒ รัชกาลที่ ๑ และรัชกาลที่ ๒ ท้าววรจันทร์เป็นผู้กราบบังคมทูลถวาย
พระราชพิธีอื่นๆ
- พระราชพิธีอุปราชาภิเษก โปรดเกล้าฯ ให้กรมหมื่น
ศักดิพลเสพย์ซึ่งเป็นพระปิตุจฉาธิราช ประกอบการพิธีขึ้นดำรงตำแหน่ง กรมพระราชวังบวรสถานมงคล โดยตั้งพิธีสงฆ์ พิธีพราหมณ์ เฉลิมอุปราชาภิเษกในพระราชวังบวรฯ เช่นครั้งก่อน - ทรงตั้งพระราชาคณะ
- ทรงสถาปนาสมเด็จพระพันปีหลวง และพระบรมวงศานุวงศ์
- ทรงตั้งข้าราชการที่มีความดีความชอบ
พระราชพิธีอื่นๆ
- พระราชพิธีอุปราชาภิเษก โปรดเกล้าฯ ให้กรมหมื่นศักดิพลเสพย์ซึ่งเป็นพระปิตุจฉาธิราช ประกอบการพิธีขึ้นดำรงตำแหน่ง กรมพระราชวังบวรสถานมงคล โดยตั้งพิธีสงฆ์ พิธีพราหมณ์ เฉลิมอุปราชาภิเษกในพระราชวังบวรฯ เช่นครั้งก่อน
- ทรงตั้งพระราชาคณะ
- ทรงสถาปนาสมเด็จพระพันปีหลวง และพระบรมวงศานุวงศ์
- ทรงตั้งข้าราชการที่มีความดีความชอบ